"Мы бачылі, як ранкам ён выходзіў на палі і доўга любаваўся нівамі" - Как Янка Купала отдыхал на Борисовщине

  В июле кроме всех прочих дат календаря -  день рождения классика белорусской литературы Янки Купалы. Казалось бы, мы, белорусы, знаем о нём очень много. И тем более интересен будет следующий факт, о котором очень мало информации в прессе - 80 лет назад, в июле 1934 года  Янка Купала вместе с женой Владиславой Францевной находился на Борисовщине в творческой командировке. Результатом командировки явились произведения: «Я - калгасніца...», «Абвілася краіна...», «На нашым полі», «Выпраўляла маці сына», «Хвалююцца марскія хвалі...», а также поэма «Барысаў».  

СПРАВКА: Янка Купала (1882-1942). Классик белорусской литературы. Поэт, драматург, публицист, переводчик. Член Союза писателей Беларуси (1934). Первый из поэтов, удостоенный звания Народный поэт Беларуси (1925). Академик АН Беларуси (1928), АН Украины (1929). Лауреат Государственной премии СССР (1941). В детском возрасте жил на Борисовщине. В 1932 и 1934 бывал на борисовской земле в творческих командировках. В д. Скуплино, что в километре от д.Корсаковичи  Борисовского района  завершил поэму “Борисов”.

Вот как об этом периоде вспоминает заместитель редактора газеты "Большевик Борисовщины" Александр Стефанович:
" 1 июля 1934 года, когда в Борисов приехал Я. Купала, в клубе им. М. Горького шло собрание партийно-комсомольского и профсоюзного актива. Секретарь райкома Чернышев поручил отцу пригласить Ивана Доминиковича. Поэта встретили овацией, и вместо приветственной речи он прочитал свои стихи. Когда же уселся рядом с отцом в президиуме, тот обратился к нему:

    – Иван Доминикович, скоро годовщина освобождения Борисова от белополяков, будет открытие памятника Ленину, который возводится на средства рабочих города. Большая просьба приехать к нам на это торжество, а может, и новыми стихами порадуете…

    – Обязательно приеду, – ответил Я. Купала, – а вот что до стихов, то они у меня давно на бумагу просятся. Добро, редактор, я дам тебе знать, если что получится.

    Иван Доминикович уехал в Корсаковичи, от него не было никаких вестей, 17-го отец уже собрался ехать к нему, как вдруг входит в редакцию Владислава Францевна, которая возвращалась в Минск, и подает конверт:

    – Вот Янка прислал поэму!

    Отцу показалось, что ослышался. Ждал стихотворения объемом в страничку, а тут – поэма.

    – Да, поэму про Борисов, – улыбалась тетка Владя. – Отрывки уже читал колхозникам.

    В конверте было несколько листов стихов и записка, написанные характерным четким почерком поэта. Отец помчался в райком, поэма была прочитана вслух и всем понравилась. 

    Поэма Янки Купалы "Борисов" была напечатана на первой странице специального номера газеты "Большевик Борисовщины", который был посвящен годовщине освобождения города и открытию памятника вождю. Этой публикацией гордился весь редакционный коллектив. Не всякой районной газете выпадает счастливый случай впервые печатать солидное произведение прославленного автора.

    Как и обещал, народный поэт приехал на торжественное собрание, где прочитал свою поэму. В ней, вспоминая историческое прошлое, он говорил о солдатах Вильгельма, о кровавом разгуле белополяков и о том, что город руками рабочего класса был поднят из руин. В поэме подчеркивался современный индустриальный облик Борисова, звучали призывы к пролетарской бдительности.

    Говорил Янка Купала и о природе Борисовщины, изобилующей богатством красок: о зелени лугов и лесных массивов, голубизне цвету¬щего льна, золоте созревающих хлебов, серебре из¬вилистой Березины и ее притоков…

    Плыве рака Бяроза плаўна,

    Плыве, мiнае горы, долы; 

    На берагах яе спраддаўна 

    Паўсталi гарады i сёлы.

    Паўстаў Барысаў у сотнi гоняу, 

    Стаiць над рэчкай i снiць думы: 

    Якiм ён быў, якiя сёння 

    Яму пяюць Бярозы шумы.

       На другой день Иван Доминикович зашел в редакцию и попросил вернуть листки с поэмой:

    – Для книжников пригодится, – сказал он, – и для архива!

    Отец вернул поэму, тут же именитому автору был выплачен гонорар. Он остался доволен и сказал, что, живя в Корсаковичах, написал еще несколько стихотворений". 
(по материалам сайта http://www.stefanovich.net/work/235/ )

   На сайте нашей библиотеки можно найти информацию, которую историки краеведческого центра нашли на страницах местных газет:

Аляксандр Стэфановіч (у 1932-1934 гг. – намеснік рэдактара газеты “Большэвік Барысаўшчыны”). 
“Ён вельмі любіў бываць у Барысаве, асабліва ў Карсакаўскім сельсавеце, дзе часта адпачываў. Кожны год разам з жонкай Уладзіславай Францаўнай Купала знаходзіў час пабываць на Барысаўшчыне. Яго прыезд быў знамянальнай падзеяй у жыцці працоўных горада і вёскі. Тут ён жыў па некалькі тыдняў. Заходзіў і ў рэдакцыю газеты. У рэдакцыі мы і пазнаёміліся з ім. Даведаўшыся, што я з Заходняй Беларусі і з’яўляюся палітэмігрантам, ён вельмі цікавіўся жыццём працоўных краю, дзе сам нарадзіўся (тым больш, што я часта бываў у Вязынцы).
Не памятаю дакладна месца, памяць захавала толькі год, – 1933. Сакратар Барысаўскага гаркома Чарнышоў запрасіў дарагога госця на сяброўскую вячэру ў сталовую, дзе сабраліся партыйны актыў і кіруючыя работнікі мясцовага гарнізона. Я таксама быў у іх ліку. Сустрэча з паэтам атрымалася надзвычай цёплай, сяброўскай. Янка Купала расказваў аб сваёй рабоце, чытаў вершы, дзяліўся сваімі ўражаннямі аб Барысаве. Ён вельмі любіў беларускія песні і першы пачаў спяваць “А ў полі вярба”. Мы ўсе разам падхапілі... Аднойчы раніцай мы з ім паехалі ў Карсакаўскі сельсавет, дзе яго сустрэлі калгаснікі калгаса “Чырвоны баец”. Купала асабліва любіў бываць у гэтым калгасе, можа таму, што тут дружна працавалі разам беларусы, яўрэі, палякі. Ён казаў: “Глядзі, які тут інтэрнацыянал”. Мы хадзілі па палях, размаўлялі з калгаснікамі. Потым нас запрасілі снедаць у калгасны дом. Купала з задавальненнем еў тоўчаную бульбу з кіслым малаком. Еў і прыгаворваў: “Еш, рэдактар, такога малака ў цябе ў Барысаве няма”.

Настаўнік-наватар, паэт Яўген Замерфельд (у 1934 годзе - супрацоўнік газеты “Большэвік Барысаўшчыны”).
“У ліпені 1934 года прыехаў у творчую камандзіроўку ў калгасы Барысаўшчыны Янка Купала. Аб яго прыездзе рэдакцыя паведаміла ў газеце, а праз некалькі дзён пачала атрымліваць творы паэта, напісаныя пад нашым сонечным небам. Аднойчы раніцай, як і звычайна, на мой стол у рэдакцыі, над якім вісела таблічка “Аддзел культуры і школ”, была пакладзена тэхнічным сакратаром пачка рэдакцыйнай карэспандэнцыі. Уявіце радасць маю, калі на адным з лісткоў я ўбачыў верш, азаглаўлены “На нашым полі”. Кароценькія радкі імкліва расказвалі аб дружнай калгаснай працы. З правага боку подпіс: Янка Купала. Верш стаў сенсацыяй у рэдакцыі. Збегліся ўсе супрацоўнікі, панеслі паказваць рэдактару. Рэдактарам у той час быў Уладзімір Кандрацьевіч Мятла. 
- Перадрукаваць і ў набор! Змясціць на першай старонцы, – радасна загадаў ён. 
Праз некалькі дзён Купала прыслаў сваю паэму “Барысаў”, затым вершы “Калгасу “Чырвоны баец” і “Я - калгасніца”. Усе гэтыя творы былі напісаны алоўкам, чоткім, прамым почыркам, дзе кожная літара была, як пацерка.
...Мне давялося быць на маладзёжным літаратурным ранішніку ў Нова-Барысаўскім клубе імя Горкага, які ў тыя часы называўся клубам хімікаў. Ніколі, ні да гэтага, ні пазней я не бачыў, каб так сардэчна вітала моладзь паэтаў. Навучэнцы тэхнікумаў – педагагічнага, запалкавага, сельскагаспадарчага, вучні старэйшых класаў, рабочая моладзь запалкавай фабрыкі “Пралетарская перамога”... наладзілі народнаму паэту такую авацыю, што Купала выцер спачатку рукой, а пасля хустачкай слёзы з вачэй, прыціснуў яе да вуснаў і доўга стаяў так, аблакаціўшыся на трыбуну, пазіраючы на моладзь”.

Тамаш Крупскі (калгаснік “Пралетарскай перамогі”).
“Часта мы бачылі, як ранкам, на ўсходзе сонца выходзіў [Купала] на нашы палі і доўга любаваўся нівамі, што абяцалі багаты ўраджай. Пабываў ён і на нашых лугах, прыгожых, багатых; ціхія воды ракі Бярозы добра пояць іх. Наведаў хаты калгаснікаў, цэлымі гадзінамі гаварыў з імі, цікавіўся нашым жыццём, нашымі думкамі і імкненнямі. Вельмі просты і сціплы ён адчуваў сябе сярод нас сваім чалавекам. Калі хтосьці з нас назваў яго госцем, ён нават пакрыўдзіўся”. 

Пётр Русецкі (жыхар вёскі Скупліна Карсакавічскага сельсавета калгаса “Чырвоны баец”).“Купала быў зусім непатрабавальны да сябе. Што гаспадыня згатуе, тое і добра. Уставаў ён вельмі рана, любіў ў вольны час парыбачыць на Бярэзіне. Неяк сплёў я з конскіх валасоў вудачкі, выразаў у арэшніку вудзільны, і мы пайшлі на раку. Парыбачылі, а потым падаліся да касцоў. Смех, жарты, размовы навокал. Запрасілі нас на абед. Людзі ўжо ведалі, што Купала на рыбалцы, нагатавалі ўсяго па-святочнаму. Купала папрасіў прабачэння і сказаў, што абедаць будзе разам з усімі і з агульнага катла. Вось такім ён быў, наш Купала!” 
(по материалам сайта borlib.by)

БАРЫСАЎ

(урывак з паэмы)

Плыве у свет рака Бяроза,

Плыве сягоння, як і ўчора,

То паміж ніцых вербалозаў,

То між адвечных пушчаў-бораў.

Сваёй вадою поіць шчыра

Калгасы, фабрыкі, заводы,

І на плячах нясе між віраў

Плыты, лайбы і параходы.

Плыве рака Бяроза плаўна,

Плыве, мінае горы, долы;

На берагах яе спраддаўна

Паўсталі гарады і сёлы.

Паўстаў Барысаў у сотні гоняў,

Стаіць над рэчкай і сніць думы:

Якім ен быў, які ён сення

Яму пяюць Бярозы шумы.

*

Княжылі тут князі,

Крулі крулявалі,

І цары царылі

У крывавай хвалі.

Турмы будавалі,

Кавалі кайданы;

На народным целе

Сачыліся раны.

Былі войны, бітвы,-

Слёзы, кроў ліліся;

Шведа, Банапарта

Сляды засталіся.

У Бярэзінскіх водах

Немец паіў коні,-

Вільгельмава зграя

Ў памяці й сягоння.

Грабілі культурна,

Не знаючы жалю,

І армяк апошні

З бедняка знімалі.

Край абрабавалi

Хоць за час кароткi

Гэтыя блiзкiя

Гiтлеравы продкi.

А паноў навалу,

Іх каранняў жудзі

Помніш ты, Барысаў, -

Павек не забудзеш.

То было нядаўна –

Помніць камсамолец,

Як была скавала

Жудкая няволя.

Паны прывіталі

Цябе, мой Барысаў,

Вісельняй, і куляй,

І пажарным прыскам.

Генерал Шаптыцкі,

Праклятае славы –

Выпраўляў жалезам

Свой банкет крывавы.

Але да сканання

Яму не ўдалося

Спапяліць ідэю,

Як наша калоссе.

Генерал Шаптыцкі,

Найяснейшы пане!

Ўжо твой бот жандарскі

Болей тут не стане.

Ўжо табе не бачыць

Вісельняў, пагромаў,

Што тварыў ты, пане,

Ад польскай кароны.

Моцная ўжо зброя

Ў вольных пралетараў,

І на тваю кару

Ўстануць грознай карай.